Η σχεδίαση του ψηφιακού τηλεοπτικού τοπίου της Ελλάδας με βάση τις πρόσφατες τεχνολογικές εξελίξεις

Οι διαχρονικές τεχνολογικές εξελίξεις στον τομέα της ψηφιακής τηλεόρασης αναπτύχθηκαν σε άρθρο του συγγραφέα που δημοσιεύθηκε στο τεύχος του Μαρτίου του περιοδικού «ψηφιακή τηλεόραση».[1] Στο άρθρο αυτό θα εξετάσουμε πού οι εξελίξεις αυτές επηρεάζουν τη σχεδίαση του ελληνικού ψηφιακού τηλεοπτικού τοπίου, με τις ιδιαιτερότητες…

Οι διαχρονικές τεχνολογικές εξελίξεις στον τομέα της ψηφιακής τηλεόρασης αναπτύχθηκαν σε άρθρο του συγγραφέα που δημοσιεύθηκε στο τεύχος του Μαρτίου του περιοδικού «ψηφιακή τηλεόραση».[1] Στο άρθρο αυτό θα εξετάσουμε πού οι εξελίξεις αυτές επηρεάζουν τη σχεδίαση του ελληνικού ψηφιακού τηλεοπτικού τοπίου, με τις ιδιαιτερότητες που παρουσιάζει, ώστε να γίνουν προτάσεις για να διαμορφωθεί και να ολοκληρωθεί καταλλήλως ο κρατικός σχεδιασμός. Για το σκοπό του άρθρου αυτού θα ορίσουμε την «ψηφιακή τηλεόραση» μόνον σαν το μέσον ευρείας οικιακής ψυχαγωγίας και ενημέρωσης και δε θα ασχοληθούμε με άλλες εφαρμογές της «ψηφιακής εικόνας», όπως είναι οι τηλεπικοινωνίες, η ιατρική, η ασφάλεια, κ.λπ. Επίσης θα αναφερθούμε μόνον στα Ευρωπαϊκά τηλεοπτικά συστήματα.

Στον Πίνακα 1 συνοψίζονται οι διάφορες σύγχρονες, καθιερωμένες αλλά και εξελισσόμενες μορφές ευκρίνειας της ψηφιακής τηλεόρασης όπως λεπτομερώς αναπτύχθηκαν στο άρθρο που αναφέρθηκε παραπάνω^[1]. Η ευκρίνεια της εικόνας είναι γενικώς το βασικότερο στοιχείο που χαρακτηρίζει την ποιότητα του προϊόντος που λέγεται «τηλεόραση», για το οποίο πληρώνει ο τηλεθεατής. Γενικώς είναι παραδεκτό, σε παγκόσμια κλίμακα, ότι η ευκρίνεια της εικόνας μετριέται μόνον υποκειμενικά. Ωστόσο επικράτησε να χαρακτηρίζεται η ποιότητα της ψηφιακής εικόνας ενδεικτικά με τον αριθμό των εικονοστοιχείων (pixel), που εξαρτάται από τον αριθμό των στοιχείων σε κάθε γραμμή και τον αριθμό γραμμών ανά εικόνα.

Πίνακας 1: Η ευκρίνεια στην ψηφιακή τηλεόραση.

Στα πρώτα συστήματα ψηφιακής τηλεόρασης που εγκαταστάθηκαν αρχικά στην Ευρώπη και σε άλλα μέρη παγκοσμίως χρησιμοποιήθηκε ευκρίνεια εικόνας που συμβολίζεται 576i και περιέχει περίπου 2000 εικονοστοιχεία ανά εικόνα. Η εικόνα αυτή είναι συγκρίσιμη με την ποιότητα της εικόνας της αναλογικής τηλεόρασης, ενδεχομένως να πλεονεκτεί μόνον σε ορισμένες λεπτομέρειες, όπως είναι για παράδειγμα η εξουδετέρωση των ανακλάσεων από γειτονικά κτίρια, κ.λπ. Η ευελιξία των αρχικών συστημάτων ήταν περιορισμένη, με δυνατότητα βελτίωσης της ευκρίνειας, που παρέχει το σύστημα μέχρι 720i, ήτοι 4000 εικονοστοιχεία ανά εικόνα. Στην Ελλάδα εγκαταστάθηκαν μόνον συστήματα επίγειας τηλεόρασης (DVB–T), με δαπάνη και υποχρέωση των παρόχων να παρέχουν ελεύθερη ποιότητα εικόνας 576i. Σε άλλες χώρες της Ευρώπης, όπως π.χ. και στη γειτονική Τουρκία ή στην Ιταλία, ο σχεδιασμός δεν περιορίστηκε μόνον στην επίγεια ψηφιακή τηλεόραση, αλλά επεκτάθηκε και σε άξονες δορυφορικής τηλεόρασης. Ο περιορισμός του σχεδιασμού του ψηφιακού τηλεοπτικού πεδίου στην Ελλάδα μόνον σε επίγειους σταθμούς, αποδείχθηκε εκ των υστέρων σοβαρό πρόβλημα στην αξιοποίηση και εφαρμογή των μεγάλων δυνατοτήτων που προσφέρουν οι τεχνολογικές εξελίξεις, όπως θα αναπτύξουμε παρακάτω.

Μετά την αρχική εγκατάσταση των ψηφιακών συστημάτων τηλεόρασης ακολούθησε σειρά σημαντικών και συνεχών εξελίξεων, με αποτέλεσμα τη δραματική δυνατότητα αύξησης της υψηλής ευκρίνειας από 1080i ή 720p (1Mpixel/εικ.) μέχρι 8k (33Mpixel /εικ.), όπως φαίνεται στον Πίνακα 1. Θα πρέπει να διευκρινίσουμε στον πίνακα ότι οι συμβολισμοί 1080i ή 720i κ.λπ. είναι προδιαγραφές που χρησιμοποιούνται κυρίως από τους κατασκευαστές για τους δέκτες τηλεόρασης, για να καθορίσουν την μέγιστη ικανότητα του δέκτη να αποδώσει την ευκρίνεια που προδιαγράφεται για το δέκτη. Η πραγματική ευκρίνεια εξαρτάται από τη δυφιορροή που εξασφαλίζει το σύστημα από την κάμερα μέχρι το δέκτη, δηλαδή όταν ομιλούμε για υψηλή ευκρίνεια θα πρέπει να προδιαγράφουμε ποια ευκρίνεια έχει το σύστημα από 1Mpixel/εικόνα μέχρι 33Mpixel/εικόνα. Από τα παραπάνω μπορούμε να συμπεράνουμε ότι για να πάρουμε από ένα σύστημα μια ορισμένη ευκρίνεια εικόνας πρέπει να αντιμετωπίσουμε το κόστος της αναβάθμισης του συστήματος ή να αντιμετωπίσουμε το κόστος της διάθεσης μεγαλύτερου φάσματος συχνοτήτων.

Οι ιδιαιτερότητες του τηλεοπτικού τοπίου στην ελληνική επικράτεια.

Είναι γνωστή η εκτεταμένη ορεινή μορφή του ελλαδικού χώρου, όπως επίσης και ο μεγάλος αριθμός των νησιών που περιλαμβάνει. Το γεγονός αυτό δημιουργεί την ανάγκη εγκατάστασης μεγάλου αριθμού κέντρων εκπομπής, ώστε να καλυφθεί το σύνολο της επικράτειας. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι κατά το παρελθόν η ΕΡΤ εγκατέστησε, σε περιόδους που δεν υπήρχαν οι δορυφορικές δυνατότητες, 20 κέντρα εκπομπής με περίπου 2000 αναμεταδότες, χωρίς να εξασφαλίσει την κάλυψη του συνόλου της επικράτειας με αναλογική τηλεόραση^[3]. Η μελέτη για την ψηφιακή τηλεόραση^[4], στην οποία προτάθηκε ο σχεδιασμός της εγκατάστασης ψηφιακής τηλεόρασης, περιλαμβάνει την εγκατάσταση 191 απαραίτητων κέντρων εκπομπής για την κάλυψη του 95,3% της επικράτειας με πληθυσμό μεγαλύτερο των 5.000 ατόμων ανά οικισμό. Είναι γεγονός ότι σε χώρες που δεν είναι ορεινές ο απαιτούμενος αριθμός κέντρων εκπομπής θα είναι πολύ μικρότερος και συνεπώς το σύνολο της απαιτούμενης επένδυσης θα είναι πολύ μικρότερο. Δεν είναι γνωστό σε τι ποσοστό έχει προχωρήσει η υλοποίηση του σχεδιασμού, ωστόσο θα πρέπει να τονίσουμε ότι ο εξοπλισμός που εγκαταστάθηκε είναι της τεχνολογίας MPEG–2/4 που θα πρέπει να αναβαθμισθεί ώστε να αξιοποιηθούν οι δυνατότητες που προσφέρουν οι τεχνολογικές εξελίξεις στην ποιότητα του προϊόντος. Πιστεύεται ότι το κόστος θα είναι απαγορευτικό τουλάχιστον για το σύνολο των απαιτούμενων κέντρων εκπομπής.

Μια άλλη ιδιαιτερότητα του τηλεοπτικού τοπίου της ελληνικής επικράτειας είναι το γεγονός της γειτνίασής της με τη γεωστατική δορυφορική τροχιά^[2]. Είναι γεγονός ότι για τις συνήθεις θέσεις των Ευρωπαϊκών δορυφόρων είναι αμφίβολο αν υπάρχουν περιοχές της ελληνικής επικράτειας στις οποίες οι ορεινοί όγκοι στον ορίζοντα του δορυφόρου να δημιουργούν σκίαση (με την προϋπόθεση βέβαια ότι στον κοντινό ορίζοντα δεν υπάρχουν εμπόδια κτιρίων, υψηλών δέντρων, κ.λπ.). Επιπλέον της γειτνίασης με τη δορυφορική τροχιά του ελληνικού χώρου το μικρό του μέγεθος εξασφαλίζει τη δυνατότητα χρήσεως μιας μόνον δέσμης και κατόπτρου μικρού σχετικού μεγέθους.

Από τα παραπάνω προκύπτει ότι η ύπαρξη μιας μόνον δορυφορικής δέσμης μπορεί να καλύψει το σύνολο της ελληνικής επικράτειας και για το 100% του πληθυσμού της με ένα μόνον κέντρο εκπομπής, στο οποίο θα έχουν πρόσβαση μόνον οι Έλληνες πολίτες που φορολογούνται για την παροχή των οπτικοακουστικών υπηρεσιών. Η αναβάθμιση της δέσμης ώστε να αξιοποιηθούν οι δυνατότητες που προσφέρουν οι τεχνολογικές εξελίξεις θα είναι από κάθε άποψη περισσότερο συμφέρουσα από την αναβάθμιση του συνόλου των επίγειων κέντρων εκπομπής. Η μέθοδος αυτή εφαρμόζεται ήδη στη γειτονική Ιταλία ^[5] στα τηλεοπτικά κανάλια της Tivusat αλλά και σε άλλες χώρες της Ευρώπης ^[6] και κρίνεται ότι είναι το αποτέλεσμα της τεράστιας ανάπτυξης που έχει λάβει η μετάδοση τηλεοπτικών εκπομπών μέσω δορυφόρων.

Βασικό μειονέκτημα της χρήσης της δορυφορικής εκπομπής για τη μετάδοση τηλεοπτικής εκπομπής σε περιόδους και περιοχές κρίσεων είναι η δυνατότητα πρόκλησης καταστροφών με δολιοφθορές στις επίγειες εγκαταστάσεις ή και στον δορυφόρο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της δυνατότητας αυτής είναι η περίπτωση της Γιουγκοσλαβίας κατά την περίοδο κρίσεως πριν από μερικά χρόνια. Το μειονέκτημα αυτό είναι μειωμένο την τρέχουσα περίοδο λόγω της τεράστιας αύξησης της χωρητικότητας των καλωδιακών αξόνων, που εξασφαλίζουν την ταυτόχρονη μεταφορά της τηλεοπτικής εικόνας τοπικά μέσω δορυφόρου ή ευρυζωνικού δικτύου. Το συνδρομητικό πακέτο του ΟΤΕ TV έχει, για παράδειγμα σήμερα, τη δυνατότητα αυτή σε πολλές περιοχές και θα ολοκληρωθεί με την περάτωση των έργων καλωδιακής υποδομής, που βρίσκονται σε εξέλιξη σε ολόκληρη την επικράτεια. Ωστόσο κρίνεται ότι τα επίγεια κέντρα εκπομπής θα πρέπει να διατηρηθούν, ενδεχομένως με κάποιες διαφοροποιήσεις, για λόγους εθνικής ασφάλειας.

Σε ότι αφορά την ποιότητα της εικόνας που θα πρέπει να εκπέμπει η δορυφορική δέσμη κρίνεται ότι αυτή θα πρέπει να εκπέμπει αρχικά εικόνα συμβατικής ευκρίνειας (576i μέχρι 720i) με δυνατότητα επέκτασής της σε εικόνα μεγάλης ευκρίνειας (750p μέχρι 1080p) αναλόγως των δυνατοτήτων και των εξελίξεων της αγοράς. Ενδιαφέρουσα είναι η πληροφορία ^[7] της πρόσφατης εγκατάστασης σε γεωστατική τροχιά (9 μοιρών ανατολικά) του δορυφόρου Eutelsat 9Β. Ο δορυφόρος αυτός είναι μεγάλης χωρητικότητας και προβλέπεται να εξυπηρετήσει την αυξημένη ζήτηση ευζωνικών υπηρεσιών από τις χώρες της Ευρώπης στις οποίες συμπεριλαμβάνεται και η Ελλάδα.

Προτάσεις

Κατόπιν όλων όσων αναφέρθηκαν και υποστηρίχθηκαν παραπάνω προτείνονται οι παρακάτω τροποποιήσεις στο σχεδιασμό του τηλεοπτικού τοπίου, ώστε να εναρμονισθεί με τα νέα δεδομένα και να αξιοποιηθούν οι πρόσφατες τεχνολογικές εξελίξεις. Οι τελικές αποφάσεις θα πρέπει να ληφθούν με την συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων φορέων στην ψηφιακή τηλεόραση, υπό την εποπτεία του κράτους.

1. Να εγκατασταθεί δορυφορικός άξων ο οποίος να εκπέμπει εκτός των άλλων και όλα τα λεγόμενα κανάλια εθνικής εμβέλειας. Στα εθνικά κανάλια να έχουν πρόσβαση όλοι οι Έλληνες πολίτες με ειδικό κωδικό και χωρίς πρόσθετη οικονομική επιβάρυνση από αυτήν που ήδη καταβάλλουν για την παροχή των οπτικοακουστικών υπηρεσιών. Η ποιότητα της εκπεμπόμενης εικόνας να είναι συμβατικής ευκρίνειας (Standard Definition – SD) (576i μέχρι 720i) με δυνατότητα αναβάθμισής της σε εικόνα υψηλής ευκρίνειας (High Definition – HD) (750p μέχρι 1080p) αναλόγως των εξελίξεων και των δυνατοτήτων. Η υλοποίηση της πρότασης αυτής θα εξασφαλίσει πρόσβαση στις τηλεοπτικές υπηρεσίες σε ολόκληρη την επικράτεια και ανεξαρτήτως του κριτηρίου της πληθυσμιακής πυκνότητας των 5.000 ατόμων ανά οικισμό.

2. Τα επίγεια κέντρα εκπομπής ψηφιακής τηλεόρασης, τα οποία έχουν ήδη εγκατασταθεί και λειτουργούν να συνεχίσουν να λειτουργούν σαν εφεδρικά. Από αυτά να αναβαθμισθούν ποιοτικά μόνο όσα εξυπηρετούν περιοχές μεγάλης πληθυσμιακής πυκνότητας, αναλόγως των εξελίξεων και των οικονομικών δυνατοτήτων. Τα υπόλοιπα κέντρα εκπομπής να λειτουργούν ως εφεδρικά ή και να υποστηρίζουν ενδεχομένως και τοπικές ανάγκες.

Βιβλιογραφία

1. Παντελή Χρ. Βαφειάδη, «Οι διαχρονικές εξελίξεις στην ψηφιακή τηλεόραση», Περιοδικό «Ψηφιακή Τηλεόραση», Τεύχος 90, Μάρτιος 2016.
2. Παντελή Χρ. Βαφειάδη, «Δορυφορική τηλεόραση». Αθήνα, Πρώτη έκδοση 1987, δεύτερη έκδοση 1999.
3. Παντελή Χρ. Βαφειάδη, «Αναλογική – Ψηφιακή Τηλεόραση και Βίντεο», Αθήνα, 7^η έκδοση, Ιούνιος 2014.
4. Φ. Κωνσταντίνου, Α. Κανάτα, Ν. Μωραΐτη, Κ. Κακογιάννη και Π. Βασιλείου, «Παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών για την ψηφιακή τηλεόραση και το ψηφιακό μέρισμα». Μελέτη του Εθνικού Μετσόβειου Πολυτεχνείου και Πανεπιστημίου Πειραιώς, Αύγουστος 2012.
5. Σωτήρη Χατζηστρατή, «Tivusat, η ιταλική επίγεια ψηφιακή TV στο πιάτο σας», Περιοδικό «Ψηφιακή Τηλεόραση», Τεύχος 87, Δεκέμβριος 2015.
6. Γιάννη – Φιλίππου Δημητριάδη, «Τα δορυφορικά πακέτα Freesat», Περιοδικό «Ψηφιακή Τηλεόραση», Τεύχος 90, Μάρτιος 2016.
7. Σωτήρη Χατζηστρατή, «Με επιτυχία ολοκληρώθηκε η εκτόξευση του Eutelsat 9Β», Περιοδικό «Ψηφιακή Τηλεόραση», Τεύχος 90, Μάρτιος 2016.