Ένα «Χριστουγεννιάτικο δέντρο» στο διάστημα

Η αμερικανική διαστημική υπηρεσία (NASA) δημοσίευσε μια εντυπωσιακή εικόνα ενός νεαρού αστρικού σμήνους, γνωστού ως NGC 2264, η διάταξή του οποίου μοιάζει με χριστουγεννιάτικο δέντρο.

Το «Σμήνος Χριστουγεννιάτικου Δέντρου» εντοπίστηκε για πρώτη φορά το 2023 και το οπτικό αποτέλεσμα είναι ένας συνδυασμός τριών διαφορετικών συνόλων δεδομένων που συλλέχθηκαν σε διαφορετικά μήκη κύματος:  ακτίνες Χ από το Παρατηρητήριο ακτίνων Χ Chandra της NASA , οπτικές παρατηρήσεις από το τηλεσκόπιο WIYN του Εθνικού Ιδρύματος Επιστημών στο Κιτ Πικ και υπέρυθρα δεδομένα από την “Έρευνα Όλου του Ουρανού 2MASS”.

Η κινούμενη εικόνα που κυκλοφόρησε η NASA δείχνει τα αστέρια να «αναβοσβήνουν» σαν τα λαμπάκια του χριστουγεννιάτικου δέντρου, αλλά αυτό το εφέ είναι ένα γραφικό τέχνασμα: στην πραγματικότητα, τα αστέρια ποικίλλουν ανεξάρτητα, χωρίς κανένα συγχρονισμό.

ο χρωματικό σχήμα- μπλε και λευκό για τα αστέρια που ανιχνεύονται στις ακτίνες Χ, πράσινο για το αέριο του νεφελώματος και διάχυτο λευκό για τα αστέρια που απεικονίζονται στο υπέρυθρο-επιλέχθηκε για να κάνει τη δομή του σμήνους πιο διαισθητική. Η εικόνα περιστράφηκε επίσης κατά περίπου 150-160 μοίρες από τον παραδοσιακό αστρονομικό προσανατολισμό της, έτσι ώστε το «κορυφαίο» τμήμα του σμήνους να συμπίπτει οπτικά με την κορυφή ενός δέντρου.

Νεαρά αστέρια σε εξέλιξη

Το «Σμήνος Χριστουγεννιάτικου Δέντρου»  NGC 2264 βρίσκεται περίπου 2.500 έτη φωτός μακριά από τη Γη , μέσα στον Γαλαξία μας: τα αστέρια του έχουν ηλικία μεταξύ ενός και πέντε εκατομμυρίων ετών, γεγονός που τα καθιστά εξαιρετικά νέα, από αστρονομική άποψη. Όπως συμβαίνει με όλα τα αστέρια σε αυτή την πρώιμη φάση, εμφανίζουν έντονη, ακανόνιστη και συχνά βίαιη δραστηριότητα.

Οι τυπικές διακυμάνσεις φωτεινότητας αυτών των αστεριών μπορούν να εξαρτηθούν από διάφορα φαινόμενα: ορισμένες διακυμάνσεις οφείλονται στην παρουσία αστρικών κηλίδων που τροποποιούν την έξοδο φωτός καθώς τα αστέρια περιστρέφονται .

Οι διαστημικές παρατηρήσεις με ακτίνες Χ είναι θεμελιώδεις για την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο γεννιούνται και εξελίσσονται τα νεαρά αστέρια , καθώς είναι σε θέση να αποκαλύψουν τη μαγνητική τους δραστηριότητα και τις αρχικές ενεργειακές διεργασίες.

Τα φαινόμενα αυτά, στην πραγματικότητα, επηρεάζουν επίσης τους δίσκους αερίου και σκόνης που συχνά δημιουργούν πλανήτες. Ακόμα και χωρίς να μιλάει άμεσα για πλανητικά συστήματα, η NASA περιγράφει την τυπική δυναμική των φάσεων στις οποίες μπορούν να σχηματιστούν αυτά τα συστήματα.

Τα «κλαδιά» του δέντρου

Πέρα από τα νεαρά, ενεργά αστέρια, η εικόνα του NGC 2264 αποκαλύπτει ένα μεγαλύτερο και πιο σύνθετο περιβάλλον: οι πράσινες δομές που λαμβάνονται από οπτικές παρατηρήσεις με το τηλεσκόπιο WIYN αποκαλύπτουν το διάχυτο αέριο του νεφελώματος, το οποίο εμφανίζεται ως μια συλλογή από νήματα και κηλίδες που μοιάζουν με τα κλαδιά και τις βελόνες ενός δέντρου. Αυτό το αέριο είναι κυρίως υδρογόνο και σκόνη που φωτίζονται από ακτινοβολία από κοντινά αστέρια. Τα υλικά  αυτά αντιπροσωπεύουν τα υπολείμματα του αρχικού μοριακού νέφους από το οποίο σχηματίστηκε το σμήνος, καθιστώντας την παρατήρησή τους εξαιρετικά χρήσιμη για την ανακατασκευή της εξέλιξης του συστήματος.

Από την άλλη πλευρά, τα δεδομένα υπέρυθρης ακτινοβολίας από το 2MASS μας επιτρέπουν να διεισδύσουμε στις πιο πυκνές περιοχές του νεφελώματος , αποκαλύπτοντας αστέρια που διαφορετικά θα ήταν θαμπά ή αόρατα στο ορατό φως.

Ο σχηματισμός των αστεριών

Το επιστημονικό ενδιαφέρον για το «Σμήνος Χριστουγεννιάτικου Δέντρου NGC 2264» δεν πηγάζει μόνο από το εντυπωσιακό του σχήμα: το σμήνος αποτελεί μια σημαντική μελέτη για την έρευνα σχετικά με τον σχηματισμό των αστεριών . Η συνύπαρξη πολύ μικρών αστεριών – λιγότερο από το ένα δέκατο της μάζας του Ήλιου – και πολύ πιο μεγάλων, καθιστά το σμήνος ένα ιδανικό περιβάλλον για την κατανόηση του πώς η μάζα επηρεάζει την πρώιμη αστρική εξέλιξη .

Οι πληροφορίες που συλλέγονται από το Chandra και άλλα τηλεσκόπια παρέχουν επίσης μια χρήσιμη βάση για σύγκριση με παρατηρήσεις από το Διαστημικό Τηλεσκόπιο «Τζειμς Γουέμπ»  το οποίο, λειτουργώντας κυρίως στο υπέρυθρο φάσμα, είναι σε θέση να εντοπίσει ακόμη πιο λεπτομερείς λεπτομέρειες στις δομές του αερίου και της σκόνης.

Η εικόνα του «Σμήνους Χριστουγεννιάτικου Δέντρου», όσο συναρπαστική κι αν είναι, δεν είναι απλώς αισθητική: είναι μια οπτική αναπαράσταση πραγματικών φυσικών φαινομένων που επιτρέπει στους αστρονόμους να ανακατασκευάσουν την εξελικτική ιστορία των άστρων και του αερίου που τα περιβάλλει.

Πηγή: https://www.naftemporiki.gr/

(Κώστας Παπαζαχαρίου, αναδημοσίευση 17/12/2025)